Als reactie op mijn stukje over de leeuwen aan het Amsterdam-Rijnkanaal, bij de sifon die onder het kanaal doorloopt, stuurde Wanda Koch mij een foto van een oude schoolplaat waarop het bovengrondse deel van de oude sifon (onder het vroegere Merwedekanaal, voorloper van het Amsterdam-Rijnkanaal) te zien is.
De schoolplaat (uit ongeveer 1920) is te bewonderen bij onze buren, watersportvereniging Bovendiep.

Een intrigerende plaat, maar wat is er eigenlijk op te zien? Ik werd nieuwsgierig en probeerde er wat meer over te weten te komen.

Om te beginnen: wat is een sifon nou eigenlijk? Het Nederlandse synoniem onderleider geeft het aardig weer: het is een soort van ondergronds aquaduct waardoor water onder een andere waterweg door wordt gepompt. In ons geval is het doel het spuien van de Amsterdamse grachten. Vroeger, voordat het Merwedekanaal er was, gebeurde dat direct op het IJ-meer, via het Lozingskanaal. Maar het Merwedekanaal zou dat onmogelijk maken, vandaar dat in de plannen voor het Merwedekanaal ook een sifon werd opgenomen.

Het bovenschrift van onderstaande foto: “Syphon tot lozing van stads water van Amsterdam – 15 september 1891” geeft aan dat de afvoer (spuien) nog steeds richting IJ-meer plaatsvond. De stenen leeuw in het plaatje daaronder, één van de vier bewakers van de sifon (zie het artikeltje in de vorige Geus), is toch wel wat mooier en indrukwekkender dan de huidige gegoten exemplaren!

Syphon Merwedekanaal nabij Zeeburg tot lozing van stadswater van Amsterdam; gezicht op het binnensyphonhoofd, genomen vanaf het buitenhoofd (1891)

Eén van de vier stenen leeuwen bij de sifon aan het Merwedekanaal

Vandaag de dag wordt het water afgevoerd via het Noord-Zeekanaal en uiteindelijk IJmuiden. Ook het omgekeerde kan nog voorkomen: bij hoge waterstand op het Noord-Zeekanaal, bijvoorbeeld door grote regenval, kan overtollig water van Amsterdam en Amstelland worden afgevoerd naar het IJ-meer. Sinds 1975, toen Gemaal IJmuiden in gebruik werd genomen, komt dat echter niet vaak meer voor.
De sifon is uitgevoerd als sluis: met schuiven aan weerszijden van het kanaal. Deze zijn ondergebracht in de welbekende schuivenhuisjes, waar we allemaal regelmatig langsvaren. Hier vindt de bediening van de sifon plaats.

Schuivenhuisjes sifon langs Amsterdam-Rijnkanaal

Het plaatje hieronder geeft een schematisch weergave: in rood het gemaal (Gemaal Zeeburg) en de schuivenhuisjes; in donkerblauw (v.l.n.r.) het Lozingskanaal, de voorboezem, het Amsterdam-Rijnkanaal en het IJ-meer, in lichtblauw de sifon. Aan het eind van de voorboezem bevindt zich Sluis Zeeburg, die meestal openstaat.

Schematisch weergave sifon met gemaal Zeeburg en schuivenhuisjes

De oude sifon onder het Merwedekanaal (twaalf stalen buizen) moest worden vervangen toen het Merwedekanaal werd verdiept en verbreed tot Amsterdam-Rijnkanaal. In 2006 werd de inmiddels versleten sifon nogmaals vervangen. In het volgende plaatje zien we hoe die sifon op zijn plaats wordt gevaren voor het afzinken.
Afzinken sifon (9 september 2006)

De sifon bestaat uit drie stalen buizen met een diameter van 3,6 m en een lengte van 110 m. Met hun U-vorm zijn ze eigenlijk niet zoveel anders dan de sifons die we kennen uit onze gootsteenkastjes!

Leo Wiegerink

Bronvermelding
De informatie en de illustraties uit dit artikeltje, behalve die van de schoolplaat, heb ik ontleend aan de volgende bronnen:
http://www.zeeburgerdijk-oost.nl/zbdo/sifon.htm 
https://nl.wikipedia.org/wiki/Sifon_van_het_Merwedekanaal 
http://www.gemalen.nl/gemaal_detail.asp?gem_id=295 
https://hart.amsterdam/nl/page/117887/de-leeuwen-van-zeeburg